Nocą, na opuszczonym cmentarzu, żołnierze odkopują grób. Wydobyte zwłoki ożywają. W zaciśniętej dłoni mężczyzna trzyma zwinięty rulon pergaminu - pamiętnik, dla którego dopuszczono się potajemnej ekshumacji. Ożywiony trup Roberta rozpoczyna opowieść o swoim życiu: zrodzony z grzechu, z miłości pozamałżeńskiej, nienawidził swego starszego brata, spłodzonego w legalnym małżeństwie. Dwóch młodzieńców wychowuje się po sąsiedzku, ale w dwóch odmiennych środowiskach. Starszy brat ceni sobie radości życia doczesnego, Robert zagłębia się w analizie grzechu, walcząc z ukrytymi pragnieniami, które wykorzystuje w swych manipulacjach Szatan, przyjmujący postać Nieznajomego...
Reżyser kolejny raz sięgnął tutaj po literaturę, która wydawała się nieprzekładalna na język filmu. Dzieło inspirowane jest utworem szkockiego poety Jamesa Hogga, stanowiącym rodzaj romantycznego poematu, będącego po części opowieścią grozy, który analizuje zależność woli i czynów człowieka od mrocznej strony jego duszy. Has zbudował swoją opowieść korzystając z motywu sobowtóra, co dało mu możliwość wprowadzenia interesujących rozwiązań. Obok wątku psychologicznego istotną rolę w filmie odgrywa wizja plastyczna reżysera i sposób organizowania przestrzeni. Film Hasa trudno odczytać jednoznacznie. Stanowi on raczej symboliczną przypowieść o ludzkim losie, który musi się wypełnić zgodnie z przeznaczeniem.
Wojciech Jerzy Has, reżyser filmowy, scenarzysta, producent, urodził się w 1925, zmarł w 2000 roku. Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Był artystą osobnym, często nazywany wizjonerem kina. Najważniejsze swoje filmy stworzył w okresie rozkwitu szkoły polskiej. Debiutował w 1957 r. filmem Pętla, pełnym inspiracji niemieckim ekspresjonizmem i francuskim realizmem poetyckim. Precyzyjnie zaplanowane ujęcia, niesamowita atmosfera z pogranicza świata realnego i baśni, dopracowana scenografia, bohater wyalienowany z codzienności, zgłębianie powikłanej psychiki człowieka - to charakterystyczne cechy stylu Hasa, które znakomicie rozwinął w swoich późniejszych filmach - m.in. w Sanatorium pod Klepsydrą. Jak być kochaną ze słynną rolą Zbigniewa Cybulskiego bliskie jest założeniom polskiej szkoły filmowej. Obraz ten otworzył pasmo sukcesów reżysera, dziś uznawany jest za jeden z najlepszych polskich filmów psychologicznych.
Filmografia:
1947 Harmonia/ Harmony
1957 Pętla/ The Noose
1958 Pożegnania/ Farewells
1959 Wspólny pokój/ One Room Tenants
1960 Rozstanie/ Goodbye to the Past
1962 Jak być kochaną/ How to Be Loved
1964 Rękopis znaleziony w Saragossie/ The Saragossa Manuscript
1968 Lalka/ The Doll
1973 Sanatorium pod Klesydrą/ The Hour-Glass Sanatorium
1982 Nieciekawa historia/ An Uneventful Story
1984 Pismak/ Write and Fight
1985 Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany/ Memoirs of a Sinner
1988 Niezwykła podróż Baltazara Kobera/ The Tribulations of Balthazar Kober